Doskonalenie umysłu to potęga

Powstało już wiele stron i książek, które opisują jak żyć jak dobrze dbać o siebie o ciało i umysł, ale dwaj, którzy według mnie są daleko przed całą resztą, to Marek Aureliusz Antoniusz i Epiktet. Od ich czasów nie wynaleziono wiele więcej. „Doskonalenie umysłu to potęga drzemiąca w duszy” – napisał Marek Aureliusz w dziewiątej księdze „Rozmyślań” ponad tysiąc osiemset lat temu. Marek Aureliusz uważany jest zdecydowanie za największego pisarza w szkole maszyny ludzkiej, a wielu uważa za bardzo złe przyzwyczajenie NIE czytanie go codziennie. Prawdę mówiąc, jego praca jest sama na pustyni. Ale jako praktyczny „Bradshaw” egzystencji, przedłożyłbym rozważania Epikteta nad Marka Aureliusza. Epiktet jest bardziej grubiański; wyzwie cię od matołów, jak tylko na ciebie spojrzy. Jest bystry, nawet zabawny i nigdy nie odbiega daleko od spraw codziennego życia. Aż wylewa się z niego cała masa spraw aktualnych dla czytelników w roku 1908. Był wyzwolonym niewolnikiem. M. Aureliusz był cesarzem i posiadał tę podatność na choroby, na którą muszą cierpieć wszyscy cesarze. Dusza na pewno delikatniejsza niż Epiktet, nie jest jednak w mojej opinii towarzyszem równie użytecznym. Nie wszyscy potrafią swobodnie oddychać w takiej atmosferze. Mimo to oczywiście należy go czytać, czytać i jeszcze raz czytać od początku, zawsze i wciąż. Kiedy przekopiecie się przez Epikteta – wystarczy jeden rozdział dziennie, dobrze przeżuty i przetrawiony – możecie się wgryźć w Marka Aureliusza, a potem wrócić do Epikteta, a potem od nowa, dzień w dzień, albo noc w noc, do końca życia. A oni podtrzymają wasze zainteresowanie samymi sobą.